Garipçiler veya diğer ismiyle Birinci Yeniler; Orhan Veli, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat tarafından oluşturulan ve edebiyatımızda önemli yere sahip bir şiir hareketidir. Bu üç arkadaşın bir araya gelerek çıkardığı Garip isimli şiir kitabı ile Garipçiler şiire bakış açılarını duyurdular. Kitabın ismi ise zamanla bu üç şair arkadaşın kimliği haline geldi.
Şiirdeki Ölçüleri Yok Saydılar
Garipçi şairler, şiirin biçim güzelliğinin önemsiz olduğunu ve kafiye, uyak gibi kuralların şiirde olmaması gerektiğini savundular. Onlara göre şiirde biçimsel güzellik değil söyleyiş güzelliği olmalıydı. Eserlerini bu yönde verirlerken şiirlerinde asla kafiye kullanmadılar.
Basit Bir Anlatım Dilini Tercih Ettiler
Garipçiler, şiirde kullanılan mecazi anlamlardan, mübalağa sanatından uzak durmayı tercih etitler. Onlara göre şiir halka hitap etmeliydi. Basit bir anlatım dili olmalıydı. Kendi şiirlerini de halk şiirinin anlatımından yararlanarak yazdılar. Dillerini sürekli arındırmayı hedeflediler.
Şiirde Basit Konuları İşlediler
Garipçilere göre şiirde her konu işlenebilirdi. Onlar için kötü bir konu yoktu. Bunu kanıtlamak için gündelik hayattan çeşitli olaylar üzerine şiirler yazdılar. Buna örnek olarak Orhan Veli’nin Kitabe-i Sengi Mezar adlı şiirinde Orhan Veli şiirinde konu edindiği Süleyman Efendi’nin nasırından bahsetmektedir. Onlara göre önemli olan konu değil, konunun güzel işlenmesidir.
Hem Eleştirildiler Hem Desteklendiler
Garipçilerin şiir anlayışı o döneme göre oldukça ters bir anlayıştı. Çünkü onlar şiirin tüm kurallarına karşı çıkmışlardı. Ahmet Hamdi Tanpınar, Garipçilerin şiirlerini bir çeşit ‘şiirden uzaklaşma’ olarak yorumlamıştır. Yusuf Ziya Ortaç’ın Garipçilere karşı sert eleştirileri de bulunmaktadır. Hatta “Bir Garip Orhan Veli’yim. Veli’nin oğluyum” dizelerini okuyan Orhan Veli’nin babası “kendi yoksulluğuna beni neden karıştırıyorsun” diyerek oğlunu eleştirmiştir. İleride çok sevilen bir şair olacağını bilmeden. Tam tersi şeklinde ise Nurullah Ataç Garipçileri sonuna kadar desteklemiştir.
Garipçiler Kimlerdir?
Şiirlerinde güzel bir dille ve kimseyi incitmeden eleştiri yaptılar. Eleştirilerini mizah üzerinden yapan Garipçiler daima siyasetten uzak durdular. Onların mizah ve ironilerine konu olan şeyler insanlar, tavırları ve şiirleri oldu. Bu konuda hiçbir zaman sözlerini esirgemediler.
Orhan Veli Kanık (1914-1950)
Garip kitabına yazdığı önsöz ile şiire yepyeni bir soluk getiren ve belki şiirin önünü açan ve yeni şairler doğmasına imkan veren önemli bir şairimizdir Orhan Veli.
Mahallemdeki Akşamlar
Kımıldanır mahallemin daralan ruhu
Basma perdelerimde gün batarken
Atıp saatler süren uykusunu
Odama uzanır akasyam pencereden
Kırmızı uzak damlarda bir serinleme
Uyanır gündüz uykusundan evler
Kapılarda işleri ellerinde
Kadınlar giyinip kocalarını bekler
İyi insanların ruhudur yakınlaşır
Takunya sesleri gelir evlerden
Yalnız bu dem rahat bir dünya taşır
Bin mihnet dolu kafasında yorgun beden
Her şeyin geliş saatidir akşam
Mahallede ömürler akşamüstü başlar
Hepsi burda buluşmaya gelir akşam
Başka dünyalardan ayaklar, başlar..
Melih Cevdet Anday (1915-2002)
Unesco’nun Courrier dergisi, 1971 yılında Melih Cevdet Anday’ı Tolstoy, Cervantes gibi bir edebiyat adamı olarak gördüğünü açıklamıştır.
Medeniyet
Şu haline bak da utan!
Ne okuma bilirsin ne sayı,
Ne üstünde var ne başında,
Ne midende ne kursağında,
Bari gel de görgünü arttır
Medeniyet öğren ayı.
Yemek masası nedir, peçete nedir,
Çatal bıçak nedir gör!
Giymek şart değil ya,
Ayakkabı gör gömlek gör
Jartiyer bile görsen faydası var.
Tarak deyip de geçme
Saçını tara da gör
Kafan nasıl işlemeye başlar.
Kanalizasyon gördün mü sen hiç?
Gel de kanalizasyon gör
Yemek şart değil ya
Döner kebap gör, su böreği gör,
Ekmek gör be ekmek,
Ne görsen faydası var!
Oktay Rıfat Horozcu (1914-1988)
İlk şiirlerinde Garipçiler şiir anlayışını yansıtmıştır ancak son kitabı olan Perçemli Sokak kitabında İkinci Yenicilerin şiir özelliklerinden izler vardır.
Bir Öpüşün Dudağında Buluşmak
Uzak bir gündüzden gelirseniz
şu kapının ardında bulun beni,
eşikle sofa, güneşle mermer, aşkla ölüm
el ele oynarken taşlıkta.
Alın kılıcınızı vurun boynunu
perdelerin arkasında sevişen bulutların.