Osmanlı İmparatorluğu, yüzyıllar boyunca güçlü şekilde yönetilmiş, zaman içerisinde devlet eski gücünü yitirmiş ve çöküş dönemi yaşamıştır. Osmanlı’nın “kadınlar saltanatı” olarak nitelendirilen dönemin en sonuncu hanım sultanı olan Hatice Turhan Sultan, devletin oldukça karmaşık ve sıkıntılı bir döneminde valide sultanlık yapmıştır. Dönemine damga vuran bu valide sultan, saraya geldiği ilk günden öldüğü güne kadar sarayda etkin bir rol oynamıştır.
Hatice Turhan Sultan Kimdir?
Osmanlı padişahı Sultan İbrahim’in eşi ve sondan sonra tahta çıkan Osmanlı padişahı IV. Mehmet’in annesidir. Sultan İbrahim’in baş kadınıdır. Kadınlar saltanatının önemli isimlerinden olan Kösem Sultan’ın gelinidir. 5 yıl, saltanat naibesi sıfatıyla kayınvalidesi Kösem Sultan gibi Osmanlı Devleti’ni yönetmiştir. Bu şekilde devleti yönetme yetkisi almış 2. Valide Sultan’ olarak adından söz ettirmiştir. Oğlu çok küçük yaşta Osmanlı tahtına oturduğundan, Osmanlı tarihinin neredeyse 35 yıl gibi, en uzun valide sultanlık yapan valide sultanıdır. Devlet işlerinden kayınvalidesinin elini çekip kendi düzenini kurduktan sonra siyaseten biraz geri çekilmiş ve kadınlar saltanatının sonuncu sultanı olarak tarihe geçmiştir. 1627 yılında doğduğu düşünülen Hatice Turhan Sultan, 4 Ağustos 1683 yılında vefat etmiştir.
Hatice Turhan Sultan’ın Kökeni Neresidir?
Hatice Turhan Sultan’ın kökeni ile ilgili farklı rivayetler bulunmaktadır. Daha baskın olarak kabul gören ise, aslen Rus olduğudur. Osmanlı’ya geliş öyküsü ise, bu köylü kızının Tatar esirler tarafından kaçırılması ve kaçırılan bu köle kızın Kör Süleyman Paşa’ya satılması ile başlamıştır. Kör Süleyman Paşa, dönemin en önemli sultanı Kösem Sultan’a bu köle kızı hediye ederek gözüne girmek istemiştir. Kösem Sultan bu genç ve güzel kıza Hatice Turhan ismini vermiştir. Bir dönemin en önemli kadın sultanlarından olan Hatice Turhan Sultan’ın hareme katılışı bu şekilde olmuştur. Kökeni ile ilgili en büyük rivayet bu olsa da, Hatice Turhan Sultan’ın Ukraynalı olduğunu söyleyen de Çerkes olduğunu söyleyen de vardır.
Hatice Turhan Sultan Nasıl Bir Haseki Olmuştur?
Hatice Turhan Sultan, ilk önce kayınvalidesi Kösem Sultan’ın gözüne girmeyi başarmış ve onun da desteği ile dönemin padişahı Sultan İbrahim hem gözüne hem gönlüne girmiştir. Hem zekası pırıl pırıl hem de tipi dikkat çekiciydi. Gözleri mavi, uzun boylu, kumral saçları ve nazenin yapısı ile hemen dikkat çekiyordu. Kösem Sultan, oğlu Sultan İbrahim’e ilk Hatice Turhan’ı sunmuştur. Sultan İbrahim’den sonraki padişah olacak olan oğlu IV. Mehmet’i dünyaya getirince Hasekilik yolu böylece açılmıştır. Sultan İbrahim döneminde Kösem Sultan haremde çok baskın olduğundan, bu süreçte çok aktif rol alamamış ve biraz Kösem Sultan’ın gölgesinde kalmıştır. Yani aslında haseki sultanlık dönemi çok etkili geçmemiştir. Ama ne zaman ki kendi oğlu tahta çıkmış, o dönemden sonra asıl kudretini göstermeye başlamıştır.
Haseki sultanlık dönemi pek parlak geçmeyen Hatice Turhan Sultan, Sultan İbrahim’in diğer kadınlarla ilişkilerini kıskansa da önünü alamamıştır. Kendi oğlu doğduktan kısa süre sonra, Sultan İbrahim’in bir başka kadınından Saliha Dilaşub Sultan’dan da oğlu doğunca, bir nevi kısa süren mutluluğu da çabucak sönüvermiştir. Sultan İbrahim diğer kadınlara her zaman çok fazla ilgi duyduğundan, bu haseki sultanın aslında hasekilik dönemi çok güçsüz bir süreçte yaşanmıştır. Öyle ki, Sultan İbrahim kendisinden sonra çok fazla kadınla birlikte olmuş, pek çoğundan birçok oğlu ve kızı dünyaya gelmiştir. Üstelik Sultan İbrahim en son olarak Hüma Şah Sultan’la nikâh yapmış ve Sultan İbrahim döneminde haremdeki en etkili kadın Hüma Şah Sultan olmuştur. Öyle ki, dönemin en kudretli sultanı olan Kösem Sultan’ı bile eski saraya sürdürmüştür.
Hatice Turhan Sultan Nasıl Bir Valide Sultan Olmuştur?
Sultan I. İbrahim boğdurularak tahttan indirilmiş ve böylece Hatice Turhan Sultan’ın oğlu IV. Mehmet Kösem Sultan’ın da yardımıyla tahta geçmiştir. Oğlunun tahta geçmesiyle birlikte büyük bir güç toplayan haseki sultan, genel bir uygulama olan ve kendisi valide sultan olunca eski valide sultanın eski saraya sürülmesi durumunu gerçekleştirmek istemişse de, çok uzun yıllar haremi ve aslında devlet yönetimini elinde tutan Kösem Sultan’a karşı o dönemlerde başarı elde edememiştir. Devlet yönetimindeki en etkili paşalar ve ağalar Kösem Sultan’ı destekliyordu ve Hatice Turhan Sultan’ın başa gelmesini istemiyorlardı. Bu süreçte, Kösem Sultan’ı devlet yönetiminde etkili kılmak ve bunu resmi yollarla yapmak isteyen devlet içindeki güç sahipleri, Kösem Sultan’a Vâlide-i Kebīr, Hatice Turhan Sultan’a ise Vâlide-i Sagīr unvanını uygun gördüler. Yani Kösem Sultan artık büyük valide, Hatice Turhan Sultan ise küçük valide olarak anılmıştır.
Tabi ki bu durum Hatice Turhan Sultan’ın hoşuna gitmemiş ve yönetimi ele almak istemiştir. Kösem Sultan’ın, oğlu IV. Mehmet’i ortadan kaldırma girişimlerinden haberi olan Hatice Turhan Sultan, alenen bir suikast planından oğlunu kurtarmayı başarmıştır. Oğlunu bir suikast ile öldürerek Saliha Dilaşub Sultan’ın oğlu şehzade Süleyman’ı tahta çıkarmak isteyen Kösem Sultan’ın artık ölmesi gerektiğine karar vererek, Valide Kösem Sultan’ın katline onay vermiştir. Kösem Sultan, kendi odasında saklandığı yerde bulunarak büyük boğuşmalar sonucunda öldürülmüş ve artık Hatice Turhan Sultan devlet yönetimini eline almıştır. Çünkü oğlu henüz 7 yaşında olduğundan, saltanat naipliği unvanıyla devleti yönetmiştir.
Hatice Turhan Sultan’ın çok güçlü bir valide sultan olduğu bilinmektedir. Hatta gelmiş geçmiş en güçlü, en sert, en titiz valide sultan olduğu söylenebilir. Çok ince düşünerek, her detayla birebir kendisi ilgilendiği ve imparatorluğun çöküş sürecini uzattığı görülmektedir. Üst kademedeki devlet erkanına verdiği emirler günümüze ulaşmıştır ve yapılan incelemelerde görülmüştür ki askerlerin ulufelerinden gidecekleri savaşların detaylarına kadar kendisi kontrol etmiş, sosyal hayatın en muntazam şekilde ilerleyebilmesi ve haksızlıkların yapılmaması için uğraşmış, ekmek gramlarından fiyatlarının sabit tutulmasına kadar her detayla ilgilenmiştir. Saray harcamalarının düzene konulmasını istemiştir.
Kadınlar Saltanatının Sona Ermesi
Hatice Turhan Sultan’ın tüm işleyişleri yoluna koyduktan ve oğlunun hayatı ile ilgili tehditleri düzene koyarak her şeyi düzenledikten sonra, bu güçlü valide sultan sakin bir hayatı yaşamayı tercih etmiştir. Köprülülerin sadrazamlık mevkiine gelmesinden sonra devlet yönetimini onlara ve tabi ki sonrasında da oğluna bırakan Hatice Turhan Sultan, devlet işlerinden ziyade sonraki yıllarda hayır işlerine yönelmiştir. Her daim oğlu IV. Mehmet’in üzerinde çok büyük etkisi olan Hatice Turhan Sultan, fikirleri ile destek olmuşsa da valide sultanlık dönemini devlet yönetiminden elini eteğini çekerek yapmıştır. Devlet yönetiminden çekilmesi ile birlikte, kadınlar saltanatı sona ermiştir. Osmanlı tarihinin 34 yıl gibi, en uzun valide sultanlık yapmış sultanı olarak da tarihe geçmiştir.